Edvard Grieg - człowiek orkiestra

Edvard Grieg to jeden z najbardziej znanych Norwegów w historii. Gdyby żył, 15 czerwca 2024 roku obchodziłby 181. urodziny. W rocznice jego urodzin przedstawiamy tę wybitną postać.

Ten artykuł nie jest klasyczną notką biograficzną. Jeśli chcesz taką przeczytać, zajrzyj np. do Wikipedii. Ten tekst to próba pokazania fascynującej postaci, jaką jest Edvard Grieg, poprzez ciekawe historie z jego życia.

Portret Edvarda Griega z 1888 roku

Człowiek z własnym kraterem

A jest o czym opowiadać, bo powiedzieć, że Grieg był utalentowanym kompozytorem i pianistą to nic nie powiedzieć. To kompozytor wybitny, czołowy przedstawiciel romantyzmu w muzyce, człowiek, którego imieniem nazwano krater na Merkurym, salę koncertową, hotel, muzeum i chór w Bergen oraz program naukowy dotyczący muzyki na kilku norweskich uniwersytetach. W Bergen znajduje się też kilka jego pomników.

W tym uwielbieniu Griega w jego rodzinnym mieście nie ma nic dziwnego. Grieg zdobył międzynarodową sławę, a jego twórczość, nawet ta pisana na zamówienie, potrafiła przyćmić dokonania zamawiającego.

Pomnik Edvarda Griega w Bergen

Człowiek, który przyćmił Ibsena

Przykład? Proszę bardzo. Wybitny dramatopisarz norweski Henrik Ibsen zamówił u niego muzykę do wybranych scen swojego dramatu Peer Gynt. Grieg stworzył 26 utworów, a potem wybrał osiem najlepszych i zestawił je w dwie suity (suita to cykl utworów instrumentalnych). I chyba wybrał dobrze, bo jego suity stały się bardziej znane niż sam dramat.

Prawdopodobnie znasz jedno z dzieł składających się na I suitę. To „W grocie króla gór”. Być może sam tytuł nic Ci nie mówi, ale gdy tylko posłuchasz pierwszych nut, będziesz wiedział o jaki utwór chodzi.

A najlepiej słuchać tego utworu wiedząc do jakiej sceny został napisany. Główny bohater dramatu – gnuśny i egoistyczny Peer Gynt, który wzgardził czystą miłością Solwejgi, porwał należącą do innego Ingridę i został wygnany - wkrada się do jaskini górskiego trolla. Później musi przed nim uciekać. Początek utworu, który imituje ostrożne kroki człowieka, grany jest na fagocie. Gdy rozpoczyna się pogoń, dołączają kolejne instrumenty, grając coraz szybciej i głośniej. Punkt kulminacyjny utworu jest rytmiczny, wręcz groźny. Ilustruje ucieczkę Peera ściganego przez armię trolli.

Utwór zainspirował później wielu artystów. Pierwszy przykład z brzegu. Kilkanaście miesięcy temu rekordy popularności na Netflixie bił norweski film Troll. Tak, dobrze się domyślasz – w filmie wykorzystano ten utwór. W 1967 nagrała go też grupa The Who. Znalazł się on w rozszerzonej wersji albumu The Who Sell Out. Z kolei zespół Electric Light Orchestra zamieścił swoją interpretację utworu na końcu płyty On the Third Day wydanej w 1973 roku. W 2000 roku fińska Apocalyptica nagrała utwór w aranżacji na cztery wiolonczele. Dzieło zostało również zaadaptowane przez Trenta Reznora i Atticusa Rossa z zespołu Nine Inch Nails na potrzebę ścieżki dźwiękowej do filmu The Social Network w 2010 roku. Kompozytorzy zostali nagrodzeni za nią Nagrodą Akademii Filmowej w kategorii „Najlepsza Muzyka” w 2011 roku.

Akwarela Theodora Kittelsena „Peer Gynt w sali Dovregubbena” (1913). Dovregubben to potężny król trolli w sztuce Peer Gynt

Człowiek skazany na wielkość

Jak to się stało, że syn kupca i wicekonsula brytyjskiego w Bergen oraz nauczycielki muzyki został taką gwiazdą muzyki klasycznej? Cóż, byłoby dziwne gdyby nią nie został. 

Po pierwsze, dorastał w dość zamożnej rodzinie.

Po drugie, od 5. roku życia kompozytora matka Griega wprowadzała go w świat muzyki klasycznej, zapoznając go z twórczością Mozarta, Webera, Chopina i ucząc gry na fortepianie.

W 1858 roku, gdy miał 15 lat, poznał słynnego norweskiego skrzypka Ollego Bulla. To on poznał się na talencie młodzieńca i zachęcił Griega do podjęcia nauki w konserwatorium w Lipsku. Tam Grieg uczył się przede wszystkim gry na fortepianie. Raczej nie przepadał za swoją uczelnią, bo później do swojego biografa Aimara Grønvolda pisał takie słowa.

Konserwatorium w Lipsku, w którym uczył się Edvard Grieg

Człowiek, który znał wszystkich

Ibsen i Olle Bull nie byli jedynymi wielkimi postaciami, jakie spotkał na swojej drodze Grieg. W latach 60. XIX wieku nasz bohater mieszkał w Kopenhadze. Tam spotkał innego norweskiego kompozytora – Rikarda Nordraaka, który zasłynął tym, że skomponował hymn Norwegii  "Ja, vi elsker dette landet" („Tak, kochamy ten kraj”). Panowie bardzo się zaprzyjaźnili. Tak bardzo, że gdy Nordraak zmarł na gruźlicę w wieku zaledwie 23 lat, Grieg skomponował marsz pogrzebowy na jego cześć.

Grieg poznał także Ferenca Liszta, Piotra Czajkowskiego, a w 1897 roku zagrał nawet prywatny koncert dla angielskiej królowej Wiktorii na zamku w Windsorze.

Portret Edvarda Griega z 1858 roku

Człowiek zainspirowany ludowością

Można go nazwać twórcą szkoły muzycznej w Norwegii. Jego utwory inspirowane są często sagami, legendami, nordycką balladą, poezją ludową oraz z muzycznym folklorem skandynawskim. Z kolei twórczością Griega inspirowało wielu europejskich muzyków, takich jak Debussy i Ravel. Niektórzy twierdzą, że jego muzyka pozwalała budować tożsamość narodową Norwegów. Trzeba w tym miejscu zaznaczyć, że za życia Griega Norwegia nie była przecież całkowicie niepodległym krajem (więcej o historii norweskiej niepodległości w naszym artykule).

Człowiek ze Wzgórza Trolli

Przez dużą część życia Grieg był mocno schorowanym człowiekiem. Miał zniszczone lewe płuco i duże skrzywienie kręgosłupa piersiowego. Cierpiał na liczne infekcje dróg oddechowych, a ostatecznie rozwinęła się u niego niewydolność oddechowo-sercowa. Grieg wielokrotnie przebywał w uzdrowiskach i sanatoriach zarówno w Norwegii, jak i za granicą.

Dom i muzeum Edvarda Griega - Troldhaugen (fot. Andreas Sandberg)

Pomimo sławy i tras koncertowych po całym świecie, Edvard Grieg cenił sobie spokojną norweską naturę. W 1880 roku powrócił z żoną - śpiewaczką Niną Hagerup – do Bergen, a 5 lat później przenieśli się do domu, który nazwali „Troldhaugen” (Wzgórze Trolli).

Kompozytor zmarł w 1907 roku z powodu niewydolności serca, dwa lata po odzyskaniu przez Norwegię niepodległości od Szwecji. Na jego pogrzeb przyszło ponoć ponad 30 tysięcy ludzi. Podczas ceremonii jego przyjaciel wykonał marsz pogrzebowy, który nasz bohater stworzył na część Rikarda Nordraaka. Takie było życzenie Griega.

Edvard Grieg z żoną Niną